در قانون سابق قانونگذار چهار نوع چک را تعریف کرده بود که عبارت بودند از :
- چک عادی
- چک تاییدشده
- چک تضمینی
- چک مسافرتی
سه نوع دیگر از اقسام چک در قانون جدید مصوب ۹۷ توسط قانونگذار معرفی شده است که عبارتند از :
- چک صیادی
- چک موردی
- چک الکترونیکی
بنابراین طبق قانون صدور چک ، هفت نوع چک در حال حاضر توسط بانکها صادر میگردد.
- چک عادی
- چک تاییدشده
- چک تضمینی
- چک مسافرتی
- چک صیادی
- چک موردی
- چک الکترونیکی
اکنون به تعریف اقسام چک های فوق الذکر میپردازیم:
چک عادی : سندی که توسط شخص (حقیقی یا حقوقی ) صادر میشد و به بانک محال علیه ( بانکی که در آن حساب جاری دارد و دسته چک صادر نموده است ) دستور مبلغ معین با درج تاریخ معین میدهد .در این قسم چک دارنده سرموعد به بانک محال علیه مراجعه میکرد و عین مبلغ آن را دریافت مینمود . در صورت عدم پرداخت بانک به عللی چون کمبود موجودی و… شخص با مراجعه به مراجع قضایی درخواست الزام صادر کننده را به وصول چک مینمود.
چک تایید شده : چکی که اشخاص سر حساب جاری خود و در تاریخ معین صادر میکنند ولی بانک محال علیه مبلغ آن را تایید میکند. که معمولا در عرف بانکداری به ندرت صورت میپذیرد و قانون جدید صدور چک مصوب سال ۹۷ به غیر از تعریف نمودن چک تأیید شده، مقررات مربوط به آن را پیش بینی نکرده است.
چک تضمینی : سندی که بانکها به درخواست متقاضی خود صادر میکند و پرداخت مبلغ آن توسط بانک صادر کننده تضمین میگردد. معمولا بانکها برای صدور چکهای تضمین شده از متقاضی وثیقه و یا هر نوع اعتباری برای ضمانت عدم وصول دریافت میکنند . نکته قابل توجه در چک های تضمینی این است که این قسم از چک قابلیت انتقال ، ظهرنویسی و توقیف را ندارد همچنین ورشکستگی صادر کننده و اعسار وی هیچ تاثیری در وصول آن توسط بانک ندارد .
چک مسافرتی : در گذشته بانکها هرکدام به صورت جداگانه و انحصاری مبادرت به صورت چک پولها ( تراول چک ) مینمودند ولی اکنون فقط بانک مرکزی و به صورت یکپارچه و واحد در قالب چک پولهای ۵۰ و ۱۰۰ هزار تومنی صادر میکند که در تمامی بانکها قابل نقد شدن است.
چک صیادی : چکهای صیادی ابتکار جدید قانونگدار است .در واقع چک های صیادی همان چک عادی هستند، منتها تفاوتهای اساسی در نحوه صدور ، سقف اعتبار ،تاریخ اعتبار ، و همچنین از لحاظ شکلی با چکهای عادی دارد. این قسم از چک ها باید قبل از صدور توسط بانک محال علیه یعنی قبل از موافقت بانک با واگذاری دسته چک در سامانه اعتبار سنجی بانک مرکزی که به مراکزی از جمله اداره ثبت احوال ، وزارت دادگستری و …متصل است ، مورد ارزیابی واقع شود و در صورت تایید به متقاضی با شرایط ذیل دسته چک واگذار میشود :
الف : میزان حداکثری مبلغ صدور چک : در چکهای صیادی عنوانی تحت حداکثر مبلغ صادره توسط صادرکننده درج میشود که اگر صادرکننده بالاتر از مبلغ درج شده ،چک صادر کند ، ترتیب پرداخت آن از سمت بانک داده نمیشود و چک فوق از دامنه ی ضمانت اجرای قانونگذار در اسناد تجارتی خارج میشود و به عنوان یک دین مدنی در مراجع قضایی قابل پیگیری است.
ب : تاریخ اعتبار دسته چک : دسته چکهای صیادی با حداکثر تاریخ ۳ ساله قابلیت صدور را دارند که تاریخ فوق توسط بانک متغییر است .اما حداکثر زمان اعتبار چک صیادی ۳ سال میباشد .بنابراین شخصی که چک صیادی دریافت میکند باید دقت کافی در تاریخ اعتبار برگه چک را داشته باشد .
ج : کد یکتا یا شناسه یکتا : در چکهای صیادی قانونگذار برای مطلع ساختن دارنده و جلوگیری از سوءاستفاده کردن صادر کننده از چک ، مبادرت به درج شناسه یکتا (۱۳ رقمی ) نموده که دارنده میتواند با اسکن و یا وارد کردن کد فوق از شرایط صحت چک مطلع شده و سپس آن را قبول نماید . با این روش بسیاری از دعاوی ناشی از چک در دادگاهها کاهش می یابد .
چک ها ی موردی :گاهی اوقات برخی اشخاص به علت دارا نبودن شریط مقرر شده در قانون و یا رد استعلامات واگذاری دسته چک و یا شاید به علت عدم تمایل شخص به اخذ دسته چک را ندارند اما نیاز به صدور چک در وجه شخصی را دارند. این اشخاص میتوانند با درخواست صدور فقط یک برگ چک از بانک اقدام کنند. مثال : شخصی قصد خرید ملکی را به صورت پیش خرید دارد . و در حساب شخصی خود مبلغ ۶۰۰ میلیون تومان پول دارد ، اما قصد پرداخت آن را تا پایان تحویل ملک به فروشنده ندارد.( به عبارتی قصد صدور چک مدت دار را دارد .) .بنابراین قانونگذار در این موارد با تهیه چک های موردی که میتواند به صورت مدت دار صادر گردد، پاسخگو و راهگشایی این دسته افراد شده است .
- نکته اول : چک های موردی حتما باید به صورت وعده دار صادر گردد.
- نکته دوم : در چک های موردی نیازی به اعتبار سنجی در سامانه صیاد ندارد
- نکته سوم : چک های موردی امکان صدور در وجه حامل را ندارند .
- نکته چهارم : ضمانت اجرای عدم وصول چک های موردی در تاریخ سررسید ، عدم واگذاری چک های موردی در بقیه موارد است .که این امر در سامانه یکپارچه الکترونیکی ثبت میگردد. و شخص در هیچ بانک دیگری نمیتوانند تا وصول مبلغ چک برگشتی تقاضای چک موردی دیگری را بنمایید .
چک های الکترونیکی : چک های الکترونیکی و کاربرد آن و همچنین ماهیت شکلی آن منوط به تصویب آیین نامه ی بانک مرکزی است که تاکنون اعلام نشده است.
نکته : چک عادی ، چک تضمین شده ، چک تایید شده و چک های مسافرتی در قانون سابق نیز بودند و در حال حاضر نیز اعتبار دارند . اما چک صیادی ، چک موردی و چک الکترونیک از نظر شکلی و سایر شرایط واگذاری و صدور منوط به تصویب آیین نامه ی بانک مرکزی مرکزی میباشد که تا تاریخ تنظیم مقاله فوق مورخ ۲۷\۱۱\۹۸ ابلاغ نشده است .